عجیب به نظر می‌رسد اما کارشناسان می‌گویند تعداد دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی موجود در شهر تهران بیش از تعداد کل این دستگاه‌ها در کشور انگلستان است.
در میان تمام روشهای تشخیصی و تصویربرداری سی‌تی‌اسکن، پزشکی هسته‌ای، رادیولوژی، آنژیو‌گرافی، ماموگرافی، سونوگرافی، دانسیتومتری، تصویربرداری دندان و رادیوتراپی، روش تصویربرداری از طریق MRI از بیشترین توزیع نامناسب در سطح کشور بخصوص در شهر تهران برخوردار است.
این در حالی است که به ازای هر دستگاه MRI در ایران 700 هزار نفر بهره‌مند می‌شوند اما مثلا در کشور کانادا از هر دستگاه MRI یک میلیون نفر و در کشور سوئد، یک میلیون و 200هزار نفر بهره‌مند می‌شوند.
همچنین در یک سال گذشته بیش از 200 درخواست صرفاً برای راه‌اندازی مرکز تصویربرداری MRI به وزارت بهداشت رسیده است و این در حالی است که تعداد دستگاه‌های MRI در کل اتحادیه اروپا با بیش از 13 کشور و 300 میلیون نفر جمعیت در حدود 300 دستگاه است.
به همه این آمارهای عجیب، مشکلات اقتصاد سلامت در ایران را اضافه کنید و این که چند سال است درباره لزوم افزایش سرانه سلامت در ایران بحث می‌شود.
محمد‌رضا اکبر‌زاده، کارشناس تجهیزات پزشکی با تاکید بر این که وزارت بهداشت در زمینه توزیع مناسب دستگاه‌های تصویربرداری پارامترهایی را در نظر گرفته بود، اما این فرمولها به درستی پیاده نشده‌اند، می‌گوید: «پاسخ این سؤال که آیا پزشکان ما از ابزارهای تشخیصی درست استفاده می‌کنند یا نه، به مسائل فرهنگی و روانی جامعه ما بر می‌گردد. در جامعه ما کسی که به پزشک مراجعه می‌کند، بیشتر علاقه‌مند است که برایش آزمایشی تجویز یا انجام شود و اگر این اتفاق نیفتد، بیمار، پزشک را مقصر می‌داند.»
وی در ادامه با توضیح این که در حال حاضر عده معدودی از پزشکان و سرمایه‌داران با خرید سهام مراکز تصویربرداری، بیماران را به سمت این مراکز سوق می‌دهند، تاکید می‌کند: «به دلیل حجم سنگین سرمایه‌گذارى‌هاى برخی افراد در مراکز تصویر‌‌‌بردارى یا بیمارستانی شاهد نابسامانى‌هایى هستیم، چرا که گردش مالی این قبیل مراکز نیازمند مراجعه بیماران است. به همین خاطر هم در برخی مراکز شاهد انجام عمل‌هاى غیر‌‌ضرورى یا آزمایشات و تصویر‌‌بردارى‌هاى غیر‌لازم هستیم و به مردم توصیه می‌شود براى انجام جراحی‌های سنگین و پرهزینه یا آزمایش‌های گران‌قیمت حتماً از مشاوره سایر متخصصین مربوطه نیز استفاده کنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «مساله دیگر این است که خیلی از مراکز تصویربرداری خصوصی برای بازاریابی و جلب مشتری سراغ متخصصان می‌روند و آنها را توجیه می‌کنند برای آنکه پزشک بیمار خود را به این مراکز ارجاع دهد و همین امر البته می‌تواند عدم اعتماد و نارضایتی بیمار را به همراه داشته باشد.»
دستگاه میلیون دلاری
در حالی که به گفته کارشناسان تجهیزات پزشکی نبود فرهنگ استفاده صحیح از تجهیزات پزشکی موجب استفاده بی‌رویه از تجهیزات گران‌قیمت حتی برای موارد غیر‌ضروری شده است، در حال حاضر50 دستگاه MRI فعال در تهران وجود دارد. فراموش نکنید که قیمت یک دستگاه MRI چیزی بین یک تا سه میلیون دلار است.
دکتر ابراهیم متولیان، رییس مرکز مدیریت بازرگانی و تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه دستگاه‌های تصویربرداری با اینکه بسیار مورد نیازند ولی در کشور ما بخصوص در شهر تهران بیش از حد تمرکز پیدا کرده‌اند و مصرف بی‌رویه آنها منجر به خسارات اقتصادی فراوانی برای بیماران شده است، به همشهری می‌گوید: «وزارت بهداشت مجوز جدید به این دستگاه‌ها را به هیچ عنوان نداده است، مگر به مراکزی که برای جایگزینی دستگاه‌های فرسوده اقدام به خرید دستگاه‌های جدید کرده باشند. الان هم در تهران ما فقط 3 دستگاه MRI دولتی داریم و بقیه این دستگاه‌ها خصوصی هستند، این در حالی است که فقط در شهر تهران تقریبا تمام آنها در بخش خصوصی هستند.»
به گفته وی در شهر لندن فقط 10 دستگاه MRI وجود دارد. دکتر متولیان در ادامه ضمن بیان اینکه به طور کلی میزان استاندارد این دستگاه‌ها به ازای هر 5/1 میلیون نفر یک دستگاه است و یعنی ما در تهران فقط به 15 دستگاه MRI نیاز داریم، اینطور توضیح می‌دهد: «البته فقط در سال‌های قبل و طبق مجوزهای اخذ‌شده در آن سالها بخشهای خصوصی اقدام به خرید بیش از حد این دستگاه‌ها کردند.»
دستگاه دانسیتومتری یا دستگاه سنجش تراکم استخوان نیز از جمله دستگاه‌هایی است که به گفته این مسوول وزارت بهداشت، به میزان بیش از حد نیاز وجود دارد، البته نه به اندازه دستگاه MRI.
وی در این باره می‌گوید: «ما نمی‌توانیم دستگاه‌های مازاد را حذف کنیم و فقط می‌توانیم جلوی خرید دستگاه‌های جدید را بگیریم. همچنین برای نظام‌مند کردن این دستگاه‌ها آیین‌نامه‌ای تنظیم کردیم که بر طبق آن مشخص می‌شود که چه تخصص‌هایی باید درخواست MRI کنند و پزشکان اصلا در چه شرایطی این بررسی‌ها را باید تجویز کنند.»
چه کسی مجوز می‌دهد؟
در حالی که دکتر متولیان به برنامه‌های وزارت بهداشت مبنی بر عدم صدور مجوز برای خرید دستگاه‌های جدید MRI اشاره می‌کند، دکتر رسول صداقت، رئیس انجمن رادیولوژی ایران با اشاره به اینکه در سال 1378 انجمن رادیولوژی ایران درخواست تاسیس مرکز تصویربرداری در شهر تهران کرده ولی معاونت وقت وزارت بهداشت اعلام کرده بود که در شهر تهران دیگر مجوز دستگاه MRI صادر نمی‌شود، می‌گوید: «جالب این است که از آن زمان تا این لحظه بالغ بر 20 مجوز دستگاه MRI از طرف وزارت بهداشت صادر شده است.»
رئیس انجمن رادیولوژی ایران در ادامه می‌گوید: «البته در زمینه دستگاه‌های MRI در صورتی که دستگاه‌های فرسوده و از رده خارج شده جای خود را به دستگاه‌های جدید بدهند، حتی با زیاد بودن تعداد آنها می‌توانیم بهره‌برداری خوبی از آنها بکنیم، چون جمعیت تهران یک جمعیت شناور است و از شهرستانها برای اقدامات درمانی تقریبا فقط به شهر تهران می‌آیند، با این حال تعداد این دستگاه‌ها در تهران نسبت به دیگر نقاط کشور بیشتر است.»
وی در پاسخ به این سؤال همشهری که علاوه بر دستگاه MRI کدامیک از دستگاه‌های دیگر تشخیص پزشکی با توزیع نامناسب و تجویزهای غیر‌ضروری مواجهند، اینطور توضیح می‌دهد: «در مورد دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان (دانسیتومتری) نیز این امر صادق است، البته اگر به دنبال سن اصلی کاهش تراکم استخوان باشیم، گذشته از افراد سالمند، بیماری‌هایی وجود دارند که می‌توانند منجر به پوکی استخوان در سنین پایین شوند. بنابر‌این در این مورد که آیا مراکز سنجش تراکم استخوان بی‌دلیل اقدام به انجام این آزمایش در افراد در سنین پایین می‌کنند، باید آماری از مراکز مختلف سنجش تراکم استخوان داشته باشیم تا مشخص شود بیماران به درستی به این مراکز هدایت می‌شوند یا خیر.»
دکتر صداقت هم با اشاره به نقص‌ها و کمبودهای شهرستانها در زمینه این دستگاه‌ها می‌گوید: «البته در استانهای دیگر دستگاه MRI وجود دارد ولی در کنار آن به همان میزان متخصص مربوط به آن را نداریم. همین امر باعث می‌شود که با صرف هزینه عکس‌های مربوط به این تصویربرداری به تهران فرستاده شود تا نتیجه آن توسط متخصصان در تهران خوانده شود. این در حالی است که الان در خیلی از شهرستانها مثل کهکیلویه و بویر احمد اصلا این دستگاه وجود ندارد، در حالی که اگر توزیع به صورت مناسب صورت گیرد، کمتر شاهد مهاجرت شهرستانی‌ها به تهران خواهیم بود.»
